Dolegliwości żylne

Około 90% populacji dorosłych wykazuje nieprawidłowości w obrębie żył*. Zaczyna się od małych pajączków, a kończy na poważnych chorobach żył, takich jak ulcus cruris, czyli owrzodzenie żylne podudzi.

_{*Bońskie Studium Żył Niemieckiego Towarzystwa Flebologicznego z 2003 r., 3072 badanych mężczyzn i kobiet w wieku 18-79 lat. Wyniki odnoszą się do populacji niemieckiej.}

Czym jest żyła?

Żyły to naczynia, które transportują krew z powrotem do serca. Należą one do niskociśnieniowej części układu krwionośnego, ponieważ wewnątrz żył panuje znacznie niższe ciśnienie niż w tętnicach. W układzie krwionośnym żyły transportują krew ubogą w tlen, a tętnice – w krążeniu płucnym – krew bogatą w tlen. 

U dorosłej osoby żyły transportują każdego dnia około 7000 litrów krwi z powrotem do serca. Za pompowanie krwi w żyłach odpowiedzialne są głównie mięśnie szkieletowe. Ważną rolę odgrywają tutaj również zastawki żylne.

Większość żył w organizmie biegnie równolegle do swoich odpowiedników tętniczych, dlatego nazywa się je żyłami towarzyszącymi.

Jak działa przepływ krwi w żyle?

Przepływ krwi od serca wymuszają uderzenia serca. Jednak impuls ten nie wystarcza do przyspieszenia przepływu krwi – po opuszczeniu naczyń włosowatych (najmniejszych naczyń krwionośnych)  – również w żyłach. Serce to raczej pompa tłocząca, a nie ssąca. Nie odpowiada zatem za transport powrotny.

Anatomiczną podstawę przepływu krwi stanowią zastawki żylne. Większość żył jest podzielona na sekcje dzięki zastawkom. W jednej żyle kończyny dolnej znajduje się do 20 zastawek, które zapewniają przepływ krwi we właściwym kierunku, tj. w stronę serca. Pełnią one rolę swoistych zaworów zwrotnych. Gdy na dany odcinek żyły wywierany jest nacisk, zastawki otwierają się w kierunku serca i umożliwiają przepływ krwi do kolejnego odcinka żyły. Zastawki mogą się jednak otwierać tylko w jednym kierunku. W przypadku zdrowych zastawek cofanie krwi nie jest więc możliwe.  

Ale w jaki sposób wywierany jest nacisk na żyły? Istnieje kilka mechanizmów, określanych mianem pompy mięśniowej, które odpowiadają za powrót krwi do serca. Skurcz mięśnia powoduje również ściśnięcie przebiegającej w pobliżu żyły. Powoduje to dalszy transport krwi. Napięcie ściany naczynia służy jako przeciwciśnienie dla krwi i zapobiega dalszemu wzrostowi ciśnienia w żyle. Rozluźnienie mięśnia powoduje ponowne rozszerzenie żyły. Powstająca w ten sposób siła ssąca zapewnia przepływ krwi z niższych odcinków żyły i z powierzchownego układu żylnego do żył głębokich. Podobnie działa ucisk żyły towarzyszącej przez falę tętna przechodzącą przez pobliską tętnicę. W żyłach zlokalizowanych w pobliżu serca na przepływ krwi wpływa oddychanie, a w jamie brzusznej perystaltyka jelit.

Dzięki współdziałaniu ucisku i zastawek żylnych krew może być transportowana wbrew działaniu siły grawitacji – 24 godziny na dobę, przez całe życie. Nic więc dziwnego, że w starszym wieku zastawki i ściany żył często przestają prawidłowo działać i pojawiają się dolegliwości żylne.

Żyły kończyn dolnych

W układzie żylnym największą pracę wykonują żyły kończyn dolnych. Pompują one krew z najniżej położonego punktu ciała z powrotem do serca – wbrew sile grawitacji i bez przerwy. To cena, jaką płacimy za proces ewolucji prowadzący do poruszania się w pozycji wyprostowanej.

Najważniejszą funkcję w przepływie zwrotnym pełni „pompa mięśniowa” nóg, zwana również pompą mięśniową łydki. Ruchy nóg powodują napinanie mięśni podudzia, które działają jak naturalna pompa, która wypycha krew żylną z nóg z powrotem do góry, do serca.

Nawet najmniejsze zmiany w żyle, takie jak na przykład jej poszerzenie, zakłócają działanie zastawek żylnych i uniemożliwiają ich prawidłowe zamykanie się. Krew żylna może się wtedy gromadzić w żyłach kończyn dolnych i odpływać z opóźnieniem. Taka stagnacja krwi jest początkowo odczuwana tylko jako „ciężkość” lub „puchnięcie” nóg. Ważne zadanie, jakim jest transport powrotny krwi, nie jest już w pełni realizowane, co w przypadku braku leczenia może skutkować poważnymi chorobami żył.

Rozróżnia się silnie rozgałęzione żyły powierzchowne kończyn dolnych w podskórnej tkance tłuszczowej, duże żyły głębokie kończyn dolnych i łączące je żyły przeszywające.

Oto przegląd różnych pomp mięśniowych i stawowych:

Budowa żyły i układu żylnego

Najgrubsze żyły – żyły główne serca – mają średnicę ok. 2 cm, najcieńsze – żyłki (najmniejsze naczynia żylne) – tylko około 15 μm. Ściana wszystkich naczyń krwionośnych żyły dzieli się na trzy warstwy: 

Zastawka żylna to uwypuklenie ściany naczynia. Zastawka przypomina mały żagiel. Zastawek żylnych nie ma w żyłach głowy, trzewi, kanału kręgowego i w dużych żyłach w pobliżu serca. W przypadku tętnic ciśnienie powstające wskutek pompującej pracy serca jest wystarczające, aby zapobiec cofaniu krwi.

Mało kto nie doświadczył wieczornego uczucia ciężkich nóg. Może to być efekt męczącego dnia spędzonego w pozycji siedzącej lub stojącej, ale również pierwsza oznaka problemów z żyłami. Istnieje wiele objawów dolegliwości żylnych. Aby znaleźć przyczyny pojawienia się nabrzmiałych, wybrzuszonych żył, warto również zwrócić uwagę na inne symptomy dolegliwości żylnych:

Nie należy bagatelizować objawów, nawet tych łagodnych, zwłaszcza jeśli powracają. Brak leczenia może prowadzić do zwiększenia dolegliwości lub dalszych, poważniejszych chorób żył. Koniecznie należy je skonsultować z lekarzem. Najlepiej udać się do specjalisty w dziedzinie flebologii lub chorób skóry.

Czynniki ryzyka dolegliwości żylnych

Istnieje wiele czynników sprzyjających rozwojowi chorób żył. Należy tutaj dokonać rozróżnienia między czynnikami, na które nie mamy wpływu, a tymi, na które możemy mieć wpływ:

Różne obrazy kliniczne choroby

Podobnie jak w ruchu drogowym, również w żyłach mogą powstawać zatory. Wystarczą roboty drogowe w jednym miejscu, aby lokalnie sparaliżować ruch. W organizmie takim miejscem może być niewielka zmiana w żyle, która uniemożliwia całkowite zamykanie zastawek żylnych, a tym samym opóźnia przepływ krwi. Niewydolność zastawek jest częstą przyczyną wielu dolegliwości żylnych, jednak może być również konsekwencją choroby układu żylnego.

Diagnostyka dolegliwości żylnych

Badanie ultrasonograficzne to preferowana metoda obrazowania głębszych żył i jednoznacznego diagnozowania chorych naczyń krwionośnych. W ten sposób można również określić prędkość i kierunek przepływu krwi. Dzięki USG Duplex specjaliści mogą nawet zbadać kształt i budowę żył. To bezbolesna metoda, która nie powoduje skutków ubocznych.

W ciężkich przypadkach można wykonać dodatkowe badania, takie jak rezonans magnetyczny czy tomografia komputerowa.

Niezależnie od predyspozycji, jedną z najlepszych metod zapobiegania dolegliwościom żylnym jest ruch. Unikaj ciągłego stania lub siedzenia. Ważne jest zróżnicowanie. Nie musisz uprawiać sportów wyczynowych, całkowicie wystarczy jazda na rowerze, pływanie czy piesze wędrówki. Pomaga tez zimny prysznic i regularne układanie nóg w uniesionej pozycji. Warto również ograniczyć wszelkie czynniki ryzyka, na które masz wpływ:

Unikaj nadwagi, stosuj zbilansowaną dietę. Unikaj przegrzewania, np. chodzenia do sauny czy przebywania w palącym słońcu. Zrezygnuj z alkoholu i nikotyny. Noś głównie płaskie, wygodne buty i unikaj obcisłej odzieży. Zasięgnij informacji na temat alternatyw dla pigułek antykoncepcyjnych.

W przypadku osłabienia żył środki stosowane w ramach profilaktyki często nie są już w stanie zapobiec pogorszeniu. Najważniejszym elementem leczenia osłabienia żył jest terapia uciskowa. Wspomaga ona zamykanie zastawek żylnych, a tym samym transport krwi z powrotem do serca.

Ale jak działa terapia uciskowa w przypadku dolegliwości żylnych? Zasada polega na wywieraniu kontrolowanego ucisku z zewnątrz na tkankę i znajdujący się w niej układ żylny. Powoduje to zmniejszenie średnicy żył. Dzięki temu niedomykające się zastawki żylne mogą się ponownie całkowicie zamykać i pełnią funkcję zaworów zwrotnych. Rozkład ucisku pończochy uciskowej zmniejszający się w kierunku serca również wspomaga transport krwi. Pończochy uciskowe są szczególnie skuteczne w połączeniu z ruchem. Wtedy pompa mięśniowa łydki może pracować optymalnie.

Oprócz terapii uciskowej można stosować leki, inne terapie lub zabiegi chirurgiczne.